… en de kansen op succes

Wat anderen van ons verwachten en wat wij van anderen verwachten is van invloed op de mogelijkheden en alternatieven die wij en anderen ervaren. De minister van onderwijs stelde onlangs voor om de CITO-toets leidend te maken voor schoolkeuze in een situatie waarin onbewuste verwachtingen van leraren het probleem van ongelijke kansen in het onderwijs in stand houden.

De reden om de toets leidend te willen maken is dat een grote groep kinderen van relatief laag opleide ouders een lager schooladvies krijgt dan kinderen van hoog opleide ouders, ook wanneer de prestaties op school vergelijkbaar zijn. Onbewuste verwachtingen van leerkrachten over deze groep kinderen van laagopgeleiden leiden tot lagere inschattingen over kansen en vermogens en daaropvolgend weer tot een lager dan mogelijk schooladvies.

Overigens zijn er natuurlijk veel meer factoren die in dit specifieke geval bijdragen aan het blijven voortbestaan van het probleem. En – voor de duidelijkheid – leerkrachten is daarin weinig te verwijten. Ik ga ervan uit dat zij voor elk kind in de klas het beste willen. De reden dat dit probleem kan bestaan zit in allerlei onbewuste processen waarvan maar weinig mensen zich – hoe vreemd – … niet bewust zijn. Ook leerkrachten niet. Waar het probleem zit, zit waarschijnlijk ook de oplossing.

Het wereldmodel en verwachtingen

Iedereen ontwikkelt in de loop van zijn leven ideeën, opvattingen en overtuigingen over hoe de werkelijkheid in elkaar zit: het wereldmodel. De essentie van het wereldmodel is dat het een modél is. Het is een modél dat bestaat uit opvattingen, kennis, overtuigingen en verwachtingen over hoe de wereld in elkaar zit dat is gebaseerd op ervaring. Met de werkelijkheid heeft dat model maar weinig te maken.

Zoals je onder andere zult leren in de NLP Practitioner is dat taal en communicatie enerzijds een weerspiegeling zijn van het wereldmodel. Aan de andere kant zijn taal en communicatie ook van invloed op de manier waarop we het leven en de wereld ervaren. Ze beïnvloeden ons wereldmodel.

Wanneer mensen tegen zichzelf iets zeggen (in gedachten) als “Ik zal dat nooit kunnen” dan is dat enerzijds een reflectie van een wereldmodel met minder opties en oplossingen dan gewenst. Anderzijds versterkt deze gedachte de overtuiging dat iets niet voor iemand is weggelegd. Er is sprake van inbewuste invloed van taal.

Iets verwachten is grotendeels een onbewust proces, dat aan het licht komt via communicatie.

90% onbewuste communicatie

Het is onmogelijk om niet te communiceren. Zelfs wanneer we onze mond houden communiceren we door onze zichtbare en/of hoorbare aanwezigheid. Zonder woorden zijn we in staat positiviteit, boosheid, blijdschap, energie en allerlei andere gemoedstoestanden te communiceren. ‘Liefde op het eerste gezicht’ is typisch zo’n uitdrukking van een gemoedstoestand die tot stand komt zonder taal.

Sowieso geschiedt 90% van alles dat we communiceren onbewust. Dat onbewuste deel van communicatie bevindt zich op twee niveau’s. Het niveau van taal, en het niveau van gedrag.

Taal

Wanneer we geconfronteerd worden met talige communicatie dan is er sprake van betekenis op twee niveau’s. Laten we eens een eenvoudige zin nemen als “Je hebt weer een fout gemaakt”.

In de zogenaamde “oppervlaktestructuur” (het bewuste deel), is de betekenis van deze zin niet meer dan wat er letterlijk staat. In de zogenaamde “dieptestructuur” vinden echter allerlei betekenisgevende processen plaats op een onbewust niveau. Een veel meer ónbewuste betekenis van deze zin is onder andere dat iemand blijkbaar al een keer eerder een fout heeft gemaakt. Het woord “fout” vraagt om nadere invulling op onbewust niveau:

• wat voor fout is het dan precies?
• hoe groot is de fout?
• wat is het gevolg van de fout?
• wat heb ik niet gedaan waardoor ik de fout maakte?
• etc.

Op een onbewust niveau ga je aan de slag met een verdere invulling van de betekenis van deze zin.

Wanneer de tekst “Je hebt weer een fout gemaakt” wordt uitgesproken dan is er ook nog sprake van intonatie, volume en andere eigenschappen van geluid/taal. Ook dat draagt bij aan de wijze van onbewuste betekenisgeving.

Gedrag

Het voorbeeld “Je hebt weer een fout gemaakt” kan gepaard gaan met een specifieke blik of ander gedrag zoals bijvoorbeeld een zucht. Ook aan dit soort signalen ontlenen mensen onbewust betekenis.

Pygmalion effect

Allang is bekend dat (onbewuste) verwachtingen invloed hebben op mensen; het zogenaamde Pygmalion Effect. Bekend is dat placebo’s vaak werken wanneer mensen de verwachting hebben dat ze werken. Het is niet onwaarschijnlijk dat het positieve effect van pillen die wél werkzame bestanddelen bevatten voor een groot deel ook is toe te schrijven aan het effect van verwachtingen.

Ook wat je van jezelf verwacht is van invloed op je leven. Verwacht je iets nooit te kunnen bereiken, dan wordt inderdaad de kans wel heel erg klein. Verwacht je dat je door iets te leren iets zeer waarschijnlijk wel kunt bereiken, dan wordt de kans groot dat dat ook daadwerkelijk zo is.

Gelukkig kunnen verwachtingen ook dus positief uitwerken. Wanneer mensen anderen op een onbewust niveau gaan ervaren als superhelden, of wanneer ze zichzelf gaan ervaren als superhelden en hun verwachtingen matchen met die ervaring, dan ontstaan er meer mogelijkheden tot groei.

Het onderwijs verbeteren

Niet geheel onverwacht hebben leerkrachten ook een wereldmodel; het zijn net mensen. Op een onbewust niveau hebben ook zij opvattingen, ideeën, overtuigingen en verwachtingen over hoe de wereld in elkaar zit. Ook hun communicatie is een reflectie van dat wereldmodel.

Overigens is het natuurlijk niet vreemd dat in een wereld waarin altijd al sprake is geweest van ongelijke kansen voor kinderen van laagopgeleide ouders, leerkrachten een idee in hun wereldmodel hebben over de kansen van die kinderen. Sterker nog: juist omdat leraren zo goed met hun vak bezig zijn en zich inhoudelijk verdiepen, kunnen zij dat idee en die verwachtingen onbewust ontwikkelen. Alleen al het bericht in de media dat kinderen van laagopgeleiden minder kansen hebben, is van invloed!

De CITO-toets leidend maken lijkt me eerder een doekje voor het bloeden van een minister die blijkbaar niets weet te bedenken dat leraren helpt hun onbewuste verwachtingen en de communicatie die daarmee samenhangt te ontwikkelen in een betere richting. Juist voor hen is het zaak om zo snel mogelijk te begrijpen hoe grotendeels onbewuste processen als communiceren en verwachten werken, zodat ze hun wereldmodel kunnen uitbreiden met nieuwe mogelijkheden en alternatieven en zij beter in staat zijn de kinderen in hun klas op de goede manier in te schatten.

Taal en communicatie zijn om alle hiervoor beschreven redenen een belangrijk onderdeel van de 12-daagse gecertificeerde NLP Practitioner. Overweeg je deelname of weet je al dat je dit wilt gaan doen, meld je dan direct aan. Je profiteert van een korting voor vroege vogels wanneer je dit tijdig doet, maar vooral ga je een praktisch ingerichte training doen waarin je allerlei vaardigheden leert die je in staat stellen om succesvoller te zijn in je werk en in het leven naast je werk.